Pilootproject

 

Een langetermijnvisie op de toekomst van de parochiekerken op het grondgebied van de stad Gent.

1. Voorwoord

Gent telt 46 parochiekerken (katholieke eredienst), waarvan 20 zijn beschermd als monument. In de negentiende eeuw breidde, ten gevolge van de industrialisering, de middeleeuwse stad uit buiten de stadsomwalling. Deze uitbreiding is heden ten dage nog merkbaar in de zogenaamde negentiende-eeuwse gordel. Iedere wijk kreeg haar kerk. Een tweede uitbreiding heeft plaatsgevonden bij de fusie van gemeenten. De stad breidde uit met landelijke gemeenten die elk op hun voormalig grondgebied over één of meerdere kerken beschikten.

In overeenstemming met het decreet van 7 mei 2004, aangepast 6 juli 2012, betreffende de materiële organisatie en werking van de erediensten, dat het oude door Napoleon uitgevaardigde keizerlijk decreet heeft vervangen, dient de stad de tekorten van de kerkfabrieken op zich te nemen.

Nog voor het in voege treden van bovenvermeld decreet werkte de stad Gent met meerjarenplannen. De budgetten hoofdzakelijk voorzien voor restauratie- en onderhoudswerken werden op basis van technische criteria op een oordeelkundige wijze toegekend aan een bepaald project.

2. Inleiding

De laatste jaren werd vastgesteld dat enerzijds in verschillende kerken in het weekend slechts 1 dienst werd georganiseerd en dat anderzijds ten gevolge van het tekort aan bedienaars de verantwoordelijkheid van meerdere parochies door 1 bedienaar werd waargenomen. Als gevolg hiervan trad er een wanverhouding op tussen de frequentie van het gebruik van de kerk en de budgetten noodzakelijk voor exploitatie-, herstellings- en restauratiewerken.

De problematiek rond de hoge onderhouds- en restauratiekosten van de kerkgebouwen staat echter niet alleen. De kerkgebouwen maken ongetwijfeld deel uit van de geschiedenis van de stad Gent en bepalen mee de identiteit van de stad of van het in de jaren 70 van de vorige eeuw gefuseerde dorp (deelgemeente). Het kerkgebouw is tevens het huis van de parochianen waar op geregelde tijdstippen geloof gedeeld, gevierd en beleefd wordt. De instandhouding van het parochiaal leven rond de kerk wordt grotendeels waargenomen door vele vrijwilligers.

De kerkenproblematiek is echter een complex emotioneel gegeven. Een oplossing dient gedragen te worden door alle actoren. De noodzaak tot overleg met als doel het tot stand brengen van een visie drong zich op.

Naar aanleiding van een concreet restauratieproject nl. de totale restauratie van de negentiende-eeuwse kerk Sint-Jan Baptist, welke het totale budget voorzien op de begroting voor erediensten over diverse dienstjaren zou opgebruiken, werd in het voorjaar 2011 op voorstel van het kabinet van de heer Peeters, schepen voor de erediensten, een eerste overleg georganiseerd met de diverse belanghebbenden actoren zijnde afgevaardigden van de Bisschoppelijke overheid, van de 3 centrale kerkbesturen, van de Dienst Monumentenzorg en Architectuur, de cel erediensten van de stad Gent en enkele experten.

Door deze werkgroep werd volgend doel vooropgesteld: het uitwerken van een langetermijnvisie betreffende  de toekomst van de parochiekerken op het grondgebied Gent zodanig dat, rekening houdende met alle randvoorwaarden zoals o.a. het bouwhistorisch/cultureel aspect, het parochiaal aspect, het bouwfysisch aspect, de sociale en economische context en de ruimtelijke en planologische aspecten te komen tot een optimale rationele benutting van de gelden vastgelegd door de stad Gent voor de instandhouding en de werking van de parochiekerken.

In de conceptnota “een toekomst voor de Vlaamse parochiekerk” goedgekeurd door de Vlaamse regering op 24 juli 2011. wordt vermeld dat het meerjarenplan van de Kerkfabrieken voor de periode 2014-2019 dient gebaseerd te zijn op de strategische visie op de toekomst van de kerken en dat deze visie volgende basisgegevens dient te omvatten:

  1. De parochiekerken als gebouw, met onder meer de cultuurhistorische waarde, de architecturale mogelijkheden, de bouwfysische toestand, de mogelijkheid tot compartimentering, …
  2. De parochiekerk in zijn ruimtelijke omgeving
  3. Het actuele gebruik en de functie van de kerk
  4. Mogelijke interesse van andere actoren

 

In de volgende overlegvergadering van 20 september 2011 werd beslist het onderzoek te baseren op de hierboven opgesomde gegevens. Verschillende actoren zijn in hun domein het werkveld gaan bevragen en gestart met inventariseren.
Een eerste snel-inventarisatie werd opgestart door de Dienst Monumentenzorg en Architectuur en de cel erediensten van de stad Gent. Op basis van de methodologie van Thomas Coomans inventariseerde de Dienst Monumentenzorg en Architectuur tot op heden zestien 19de eeuwse neogotische kerken. Deze inventaris wordt verder aangevuld door de andere parochiekerken.

De cel erediensten maakte een opgave van de bouwfysische toestand van alle kerken op het grondgebied Gent en heeft aan de hand van kadastergegevens de eigendommen van de diverse kerkfabrieken en VZW Parochiale werken grenzend aan de kerkgebouwen geïnventariseerd. De Bisschoppelijke overheid startte met infomomenten voor afgevaardigden van de kerkfabrieken en pastorale werkers.

De door het CRKC op een gestructureerde wijze uitgevoerde bevraging is een aanvulling op de hierboven vermelde inventarissen.

3. Doel

Bij de planning op lange termijn worden nevenbestemming en herbestemming van kerken steeds plausibeler. Daarom is het belangrijk dat het geheel van het kerkelijk patrimonium in kaart gebracht wordt.

De Stad Gent wil, samen met de hoger vermelde partners (Bisdom Gent, CKB’s Gent en CRKC) een pilootproject realiseren met als doel te komen tot een langetermijnvisie op de toekomst van de parochiekerken op het grondgebied Gent.

Door het concretiseren van deze visie en rekening houdende met alle randvoorwaarden zal een methodiek en een procedure aangereikt worden waardoor, de mogelijkheid tot valorisatie, medegebruik, nevenbestemming (multifunctioneel gebruik of gedeeld gebruik) en herbestemming voor de respectievelijke kerken op een gefundeerde, verantwoorde wijze bepaald kan worden. Deze gegevens dienen als basis voor het uitwerken van een langetermijnvisie op de toekomst van de parochiekerken op het grondgebied Gent.

Door het vastleggen van een langetermijnvisie kunnen de gelden vastgelegd door de stad Gent voor de instandhouding van de parochiekerken rationeel geoptimaliseerd worden en kan deze visie eveneens een aanzet zijn voor innovatieve projecten die nuttig zijn voor het verhogen van de leefbaarheid in een wijk.

4. Gebiedsomschrijving

Het pilootproject bevat alle parochies gelegen op het grondgebied Gent.
Gent heeft 46 rooms-katholieke parochiekerken. Er zijn 3 centrale kerkbesturen (Gent stad 23 kerkbesturen, Gent Rand 10 kerkbesturen en Gent Oost 13 kerkbesturen). De kerkfabrieken staan in voor het financieel beheer en dienen, conform het decreet van 7 mei 2004 (herzien in 2012), aan de steden/gemeenten om de zes jaar een meerjarenplanning en jaarlijks een budget en rekening over te maken. Hierdoor krijgt de stad een globaal inzicht over de jaarlijks te voorziene budgetten ten behoeve van alle parochiekerken op haar grondgebied.
Daarnaast werkt de bisschoppelijke overheid een globaal dekenaal plan uit. De dekenijen zijn gegroepeerd over het totale grondgebied van de stad Gent en tevens voor een gedeelte op het grondgebied van de aangrenzende gemeenten.
Om het vooropgestelde doel te bereiken is het aangewezen alle parochiekerken die zich bevinden op het grondgebied Gent in het pilootproject op te nemen.

5. Beschrijving van het pilootproject

De finaliteit van het pilootproject bestaat erin om te komen tot een beleidsvisie die gedragen wordt door alle betrokken partners: Stad Gent, Bisdom Gent en de CKB’s van Gent. Deze beleidsvisie moet klaar zijn tegen einde 2013, zodat de eventuele toepassing ervan al kan vertaald worden in de herziening van de meerjarenplannen van de kerkfabrieken vanaf 2015.

De volgende stappen worden voorzien om dit doel te bereiken:

-          Fase 1: Samenbrengen van de bestaande inventarissen tot één geheel:

de bovenvermelde inventarissen van de verschillende stedelijke diensten, van CRKC en van de kerkelijke overheid worden verzameld en tot één geheel gesynthetiseerd;

-          Fase 2: opstellen van een beoordelingsinstrument:

Dit houdt in dat er aan de hand van relevante literatuur, good practices en gesprekken met deskundigen, criteria o.a. het historisch/cultureel aspect, het parochiaal aspect, het bouwfysisch aspect, het sociaal en economisch aspect worden bepaald met een daarbij horende wegingsfactor en waardebepaling.

 

-          Fase 3: toepassen van het beoordelingsinstrument op de parochiekerken van Gent:

Elk van de parochiekerken van Gent wordt getoetst aan het beoordelingsinstrument. Hiertoe wordt een matrix opgesteld met enerzijds de parochiekerken en anderzijds de verschillende criteria en hun beoordeling.

Op basis van dit instrument is het mogelijk de toekomstige bestemming van het kerkgebouw te plaatsen in een bredere context, nl. de duurzame ontwikkeling van het kerkgebouw te koppelen aan een toekomstgericht positionering van het kerkgebouw in de wijk.

 

-          Fase 4: het bundelen van de inventaris en beoordeling van de verschillende parochiekerken tot een beleidsvisie. Deze beleidsvisie vormt de basis voor overleg tussen Stedelijke en Kerkelijke overheden over het toekomstig gebruik van de parochiekerken. Aan de hand van de resultaten van dat overleg, worden eventuele aanpassingen in de meerjarenplannen van de kerkfabrieken doorgevoerd, met het oog op investeringen in functie van het voorziene gebruik van de parochiekerken.

 

6. Studiebureau

Om het doel te bereiken dienen de overlegmomenten open, zonder vooroordelen te gebeuren. Vertrouwen is onontbeerlijk. Iedere partij moet boven de grenzen van zijn "missie" denken en handelen. De verschillende actoren moeten inzien dat samenwerking op een positieve, opbouwende wijze voor iedere partij een winst zal zijn bij het vertalen van de visie.

Om de verschillende fasen te begeleiden en om een onbevreesde objectieve communicatie mogelijk te maken is het aangewezen de leiding hiervan toe te wijzen aan een onafhankelijk professioneel multidisciplinair studiebureau.

De opdracht aan dit bureau bestaat uit de volgende elementen:

1.      Verzamelen van de relevante informatie en de bestaande inventarissen met betrekking  tot de parochiekerken in Gent;

2.      Deze informatie bundelen tot een overzichtelijk geheel;

3.      Het opstellen van een beoordelingsinstrument met criteria en wegingsfactoren

4.      Dit beoordelingsinstrument toepassen op de parochiekerken van Gent, aan de hand van een matrix

5.      De beoordelingen bundelen teneinde te komen tot een voorstel van beleidsvisie die gedragen wordt door de betrokken partners van Bisdom en Stad Gent.

6.      In alle fasen de dialoog gaande houden met een stuurgroep samengesteld uit een gemandateerde afvaardiging van de stad Gent, het Bisdom Gent, de 3 centrale kerkbesturen van Gent, het Centrum voor Religieuze Kunst en Cultuur en het agentschap Onroerend Erfgoed.


De stuurgroep kan in consensus beslissen externe experts uit te nodigen om deel te nemen aan de vergadering en om advies te verlenen.

 

Timing: het studiebureau stelt een timing van de verschillende fasen op in samenspraak met de betrokken Stedelijke en Kerkelijke overheden. De streefdatum voor het indienen van het rapport wordt gesteld op 31 december 2013.

 

Opgemaakt 19 februari 2013

Lieve Verheyen
architect
Dienst Bouwprojecten - Sisal - Departement Facility Management - Stad Gent