Pilootproject
Een langetermijnvisie op de toekomst van de parochiekerken op
het grondgebied van de stad Gent.
1. Voorwoord
Gent telt 46 parochiekerken (katholieke eredienst), waarvan 20 zijn beschermd als
monument. In de negentiende eeuw breidde, ten gevolge van de industrialisering,
de middeleeuwse stad uit buiten de stadsomwalling. Deze uitbreiding is heden
ten dage nog merkbaar in de zogenaamde negentiende-eeuwse gordel. Iedere wijk
kreeg haar kerk. Een tweede uitbreiding heeft plaatsgevonden bij de fusie van
gemeenten. De stad breidde uit met landelijke gemeenten die elk op hun
voormalig grondgebied over één of meerdere kerken beschikten.
In overeenstemming met het decreet van 7 mei 2004, aangepast
6 juli 2012, betreffende de materiële organisatie en werking van de
erediensten, dat het oude door Napoleon uitgevaardigde keizerlijk decreet heeft
vervangen, dient de stad de tekorten van de kerkfabrieken op zich te nemen.
Nog voor het in voege treden van bovenvermeld decreet werkte
de stad Gent met meerjarenplannen. De budgetten hoofdzakelijk voorzien voor
restauratie- en onderhoudswerken werden op basis van technische criteria op een
oordeelkundige wijze toegekend aan een bepaald project.
2.
Inleiding
De laatste jaren werd vastgesteld dat enerzijds in
verschillende kerken in het weekend slechts 1 dienst werd georganiseerd en dat
anderzijds ten gevolge van het tekort aan bedienaars de verantwoordelijkheid
van meerdere parochies door 1 bedienaar werd waargenomen. Als gevolg hiervan
trad er een wanverhouding op tussen de frequentie van het gebruik van de kerk
en de budgetten noodzakelijk voor exploitatie-, herstellings- en restauratiewerken.
De problematiek rond de hoge onderhouds-
en restauratiekosten van de kerkgebouwen staat echter niet alleen. De
kerkgebouwen maken ongetwijfeld deel uit van de geschiedenis van de stad Gent
en bepalen mee de identiteit van de stad of van het in de jaren 70 van de
vorige eeuw gefuseerde dorp (deelgemeente). Het kerkgebouw is tevens het huis
van de parochianen waar op geregelde tijdstippen geloof gedeeld, gevierd en
beleefd wordt. De instandhouding van het parochiaal leven rond de kerk wordt
grotendeels waargenomen door vele vrijwilligers.
De kerkenproblematiek is echter een complex emotioneel
gegeven. Een oplossing dient gedragen te worden door alle actoren. De noodzaak
tot overleg met als doel het tot stand brengen van een visie drong zich op.
Naar aanleiding van een concreet restauratieproject nl. de totale restauratie van de negentiende-eeuwse kerk
Sint-Jan Baptist, welke het totale budget voorzien op de begroting voor
erediensten over diverse dienstjaren zou opgebruiken, werd in het voorjaar 2011
op voorstel van het kabinet van de heer Peeters, schepen voor de erediensten, een
eerste overleg georganiseerd met de diverse belanghebbenden actoren zijnde
afgevaardigden van de Bisschoppelijke overheid, van de 3 centrale kerkbesturen,
van de Dienst Monumentenzorg en Architectuur, de cel erediensten van de stad
Gent en enkele experten.
Door deze werkgroep werd volgend doel vooropgesteld: het uitwerken van
een langetermijnvisie betreffende de
toekomst van de parochiekerken op het grondgebied Gent zodanig dat, rekening
houdende met alle randvoorwaarden zoals o.a. het bouwhistorisch/cultureel
aspect, het parochiaal aspect, het bouwfysisch aspect, de sociale en
economische context en de ruimtelijke en planologische aspecten te komen tot
een optimale rationele benutting van de gelden vastgelegd door de stad Gent
voor de instandhouding en de werking van de parochiekerken.
In de conceptnota “een toekomst voor de Vlaamse parochiekerk” goedgekeurd door de Vlaamse regering op 24 juli 2011. wordt
vermeld dat het meerjarenplan van de Kerkfabrieken voor de periode 2014-2019
dient gebaseerd te zijn op de strategische visie op de toekomst van de kerken
en dat deze visie volgende basisgegevens dient te omvatten:
- De parochiekerken
als gebouw, met onder meer de cultuurhistorische waarde, de architecturale
mogelijkheden, de bouwfysische toestand, de mogelijkheid tot
compartimentering, …
- De parochiekerk
in zijn ruimtelijke omgeving
- Het actuele
gebruik en de functie van de kerk
- Mogelijke
interesse van andere actoren
In de volgende
overlegvergadering van 20 september 2011 werd beslist het onderzoek te baseren
op de hierboven opgesomde gegevens. Verschillende
actoren zijn in hun domein het werkveld gaan bevragen en gestart met
inventariseren.
Een eerste snel-inventarisatie werd opgestart door de
Dienst Monumentenzorg en Architectuur en de cel erediensten van de stad Gent.
Op basis van de methodologie van Thomas Coomans
inventariseerde de Dienst Monumentenzorg en Architectuur tot op heden zestien 19de eeuwse
neogotische kerken. Deze inventaris wordt verder aangevuld door de andere
parochiekerken.
De cel erediensten
maakte een opgave van de bouwfysische toestand van alle kerken op het
grondgebied Gent en heeft aan de hand van kadastergegevens de eigendommen van
de diverse kerkfabrieken en VZW Parochiale werken grenzend aan de kerkgebouwen
geïnventariseerd. De Bisschoppelijke overheid startte met infomomenten voor
afgevaardigden van de kerkfabrieken en pastorale werkers.
De door het CRKC op
een gestructureerde wijze uitgevoerde bevraging is een aanvulling op de
hierboven vermelde inventarissen.
3. Doel
Bij de planning op lange termijn
worden nevenbestemming en herbestemming van kerken steeds plausibeler. Daarom
is het belangrijk dat het geheel van het kerkelijk patrimonium in kaart
gebracht wordt.
De Stad Gent wil, samen met de hoger
vermelde partners (Bisdom Gent, CKB’s Gent en CRKC) een pilootproject
realiseren met als doel te komen tot een langetermijnvisie op de toekomst van
de parochiekerken op het grondgebied Gent.
Door het concretiseren van deze
visie en rekening houdende met alle randvoorwaarden zal een methodiek en een
procedure aangereikt worden waardoor, de mogelijkheid tot valorisatie,
medegebruik, nevenbestemming (multifunctioneel gebruik of gedeeld gebruik) en
herbestemming voor de respectievelijke kerken op een gefundeerde, verantwoorde
wijze bepaald kan worden. Deze gegevens dienen als basis voor het uitwerken van
een langetermijnvisie op de toekomst van de parochiekerken op het grondgebied
Gent.
Door het vastleggen van een langetermijnvisie
kunnen de gelden vastgelegd door de stad Gent voor de instandhouding van de
parochiekerken rationeel geoptimaliseerd worden en kan deze visie eveneens een
aanzet zijn voor innovatieve projecten die nuttig zijn voor het verhogen van de
leefbaarheid in een wijk.
4. Gebiedsomschrijving
Het pilootproject bevat alle parochies gelegen op het grondgebied
Gent.
Gent heeft 46 rooms-katholieke parochiekerken. Er zijn 3 centrale kerkbesturen
(Gent stad 23 kerkbesturen, Gent Rand 10 kerkbesturen en Gent Oost 13
kerkbesturen). De kerkfabrieken staan in voor het financieel beheer en dienen,
conform het decreet van 7 mei 2004 (herzien in 2012), aan de steden/gemeenten
om de zes jaar een meerjarenplanning en jaarlijks een budget en rekening over
te maken. Hierdoor krijgt de stad een globaal inzicht over de jaarlijks te
voorziene budgetten ten behoeve van alle parochiekerken op haar grondgebied.
Daarnaast werkt de bisschoppelijke overheid een globaal dekenaal plan uit. De
dekenijen zijn gegroepeerd over het totale grondgebied van de stad Gent en
tevens voor een gedeelte op het grondgebied van de aangrenzende gemeenten.
Om het vooropgestelde doel te bereiken is het aangewezen alle parochiekerken
die zich bevinden op het grondgebied Gent in het pilootproject op te nemen.
5. Beschrijving van het pilootproject
De finaliteit van
het pilootproject bestaat erin om te komen tot een beleidsvisie die gedragen
wordt door alle betrokken partners: Stad Gent, Bisdom Gent en de CKB’s van
Gent. Deze beleidsvisie moet klaar zijn tegen einde 2013, zodat de eventuele
toepassing ervan al kan vertaald worden in de herziening van de
meerjarenplannen van de kerkfabrieken vanaf 2015.
De volgende stappen
worden voorzien om dit doel te bereiken:
-
Fase 1: Samenbrengen van de
bestaande inventarissen tot één geheel:
de
bovenvermelde inventarissen van de verschillende stedelijke diensten, van CRKC
en van de kerkelijke overheid worden verzameld en tot één geheel
gesynthetiseerd;
-
Fase 2: opstellen van een
beoordelingsinstrument:
Dit
houdt in dat er aan de hand van relevante literatuur, good
practices en gesprekken met deskundigen, criteria o.a. het
historisch/cultureel aspect, het parochiaal aspect, het bouwfysisch aspect,
het sociaal en economisch aspect worden bepaald met een daarbij horende
wegingsfactor en waardebepaling.
-
Fase 3: toepassen van het
beoordelingsinstrument op de parochiekerken van Gent:
Elk
van de parochiekerken van Gent wordt getoetst aan het beoordelingsinstrument.
Hiertoe wordt een matrix opgesteld met enerzijds de parochiekerken en
anderzijds de verschillende criteria en hun beoordeling.
Op
basis van dit instrument is het mogelijk de toekomstige bestemming van het
kerkgebouw te plaatsen in een bredere context, nl. de
duurzame ontwikkeling van het kerkgebouw te koppelen aan een toekomstgericht
positionering van het kerkgebouw in de wijk.
-
Fase 4: het bundelen van de
inventaris en beoordeling van de verschillende parochiekerken tot een
beleidsvisie. Deze beleidsvisie vormt de basis voor overleg tussen Stedelijke
en Kerkelijke overheden over het toekomstig gebruik van de parochiekerken. Aan
de hand van de resultaten van dat overleg, worden eventuele aanpassingen in de
meerjarenplannen van de kerkfabrieken doorgevoerd, met het oog op investeringen
in functie van het voorziene gebruik van de parochiekerken.
6. Studiebureau
Om het doel te
bereiken dienen de overlegmomenten open, zonder vooroordelen te gebeuren.
Vertrouwen is onontbeerlijk. Iedere partij moet boven de grenzen van zijn
"missie" denken en handelen. De verschillende actoren moeten inzien
dat samenwerking op een positieve, opbouwende wijze voor iedere partij een
winst zal zijn bij het vertalen van de visie.
Om de verschillende
fasen te begeleiden en om een onbevreesde objectieve communicatie mogelijk te
maken is het aangewezen de leiding hiervan toe te wijzen aan een onafhankelijk
professioneel multidisciplinair studiebureau.
De opdracht aan dit
bureau bestaat uit de volgende elementen:
1. Verzamelen
van de relevante informatie en de bestaande inventarissen met betrekking tot de parochiekerken in Gent;
2. Deze
informatie bundelen tot een overzichtelijk geheel;
3. Het
opstellen van een beoordelingsinstrument met criteria en wegingsfactoren
4. Dit
beoordelingsinstrument toepassen op de parochiekerken van Gent, aan de hand van
een matrix
5. De
beoordelingen bundelen teneinde te komen tot een voorstel van beleidsvisie die
gedragen wordt door de betrokken partners van Bisdom en Stad Gent.
6. In
alle fasen de dialoog gaande houden met een stuurgroep samengesteld uit een
gemandateerde afvaardiging van de stad Gent, het Bisdom Gent, de 3 centrale
kerkbesturen van Gent, het Centrum voor Religieuze Kunst en Cultuur en het agentschap Onroerend Erfgoed.
De stuurgroep kan in consensus beslissen externe experts uit te nodigen om deel
te nemen aan de vergadering en om advies te verlenen.
Timing:
het studiebureau stelt een timing van de verschillende fasen op in samenspraak
met de betrokken Stedelijke en Kerkelijke overheden. De streefdatum voor het
indienen van het rapport wordt gesteld op 31 december 2013.
Opgemaakt 19 februari 2013
Lieve Verheyen
architect
Dienst Bouwprojecten -
Sisal - Departement Facility Management - Stad Gent